مقدمه: 5 سال از اجراي آيين نامه دوره دكتري Ph.D، مصوب جلسه 175 مورخ 5/9/68 شوراي عالي برنامه‌ريزي گذشت و اين مدت فرصتي بود تا نقاط ضعف و قوت اين آيين‌نامه شناخته شود. براساس اين شناخت، كميسيون تدوين آيين نامه‌ها مأموريت يافت تا با استفاده از نظرات دانشگاهها، مؤسسات تحقيقاتي، استادان، مجريان و كارشناسان مسايل آموزشي و پژوهشي، اين ضوابط را مجدداً بررسي و آن را مورد بازنگري و اصلاح قرار دهد. اين كار صورت گرفت و آيين‌نامه جديد تدوين و جهت تصويب به شوراي عالي برنامه‌ريزي پيشنهاد شد و شوراي عالي برنامه ريزي طي سه جلسه آن را بررسي و سرانجام در جلسه 274 مورخ 8/12/1372 آنرا تصويب كرد. اين آيين نامه از تاريخ تصويب براي تمام دانشجوياني كه از اين به بعد وارد دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي و مراكز تحقيقاتي رسمي كشور اعم از دولتي و غيردولتي در مقطع دكتري Ph.D ميشوند لازم‌الاجرا است و شوراي عالي نظارت وزارت فرهنگ و آموزش عالي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بر حسن اجراي آن نظارت خواهند داشت.
هدف از تدوين اين آيين نامه، ايجاد هماهنگي در فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي در مقطع دكتري و ارتقاي كيفيت اين فعاليتها در تمام مؤسسات آموزش عالي كشور است. لكن آنچه كه نيل به اين هدف را ممكن مي سازد حسن اجرا و نحوه بكار بستن آنست و اين كار ميسر نيست مگر با همكاري استادان و دانشجويان متعهد و هماهنگي مسؤولان اجرايي، كه اميد است با دقت اين ضوابط را رعايت نمايند.
با اين اميد تذكر چند نكته ضروري است:
1- در اين آيين نامه، تنها به ذكر اصول اكتفا شده است، آنجا كه ساكت است تصميم‌گيري بر عهده شوراي تحصيلات تكميلي مؤسسه ذيربط است لكن تغيير اصول يا تفسير مغاير با اصول مجاز نيست. اگر ابهامي وجود داشته باشد، رفع آن بر عهده كميسيون تدوين آيين نامه‌‌هاي عالي برنامه‌ريزي است.
2- مسؤليت اجراي اين آيين نامه بر عهده مؤسسات آموزش عاي رسمي كشور اعم از دانشگاهها يا مراكز آموزش عالي، مجتمع‌هاي دانشگاهي، مؤسسات تحقيقاتي، دانشكده‌ها و ديگر واحدهاي آموزش عالي دولتي و غيردولتي مجاز است.
3- مسؤولان اجرايي، اساتيد راهنما، مدرسان و دانشجويان ملزم به رعايت و اجراي اين آيين نامه‌اند و هر عملي كه خلاف اين آيين‌نامه صورت گيرد از درجه اعتبار ساقط است.
4- لازم است مؤسسات مجري، دانشجويان را از آغاز تحصيل با مواد اين آيين نامه آشنا سازند و به هنگام ثبت نام در نخستين نيمسال تحصيلي، مواد آنرا در اختيار دانشجويان قرار دهند.
5- برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي دوره‌هاي دكتري Ph.D، از هر كجا كه پيشنهاد شود، وقتي قابل اجرا است كه به تصويب شوراي عالي برنامه‌ريزي رسيده و با امضاي وزير فرهنگ و آموزش عالي و يا مهر شوراي عالي برنامه ريزي ابلاغ شود. در غير اين صورت فاقد اعتبار است.
6- كليه مؤسسات آموزش عالي ملزم به اجراي دقيق و كامل برنامه‌هاي آموزشي و پژوهشي مصوب شوراي عالي برنامه‌ريزي هستند. هيچ تغييري در عنوان ها، تعداد واحد و محتواي دروس، جز در محدوده اختيارات تفويض شده، مجاز نيست. در صورت ضرورت، استادان و گروههاي آموزشي مي‌توانند پيشنهادهاي خود را در اين زمينه، به شوراي عالي برنامه ريزي ارسال دارند.
7- شوراي عالي برنامه ريزي اميدوار است با تصويب و ابلاغ اين آيين نامه بسياري از مشكلات مؤسسات آموزش عالي را از حيث مقررات و ضوابط دوره دكتري برطرف كرده باشد. معهذا نظرات مؤسسات آموزش عالي در خصوص نتايج حاصل از اجراي اين آيين نامه مي‌تواند در جريان تجديدنظرهاي بعدي مورد استفاده قرار گيرد.
با آرزوي توفيق الهي و اميد اينكه در آينده به ياري خداوند متعال شاهد شكوفايي فرهنگ و رشد كيفي آموزش عالي و نتايج درخشان پژوهش‌هاي علمي در سطح كشور اسلامي خود باشيم.
دكتر سيد محمدرضا هاشمي گلپايگاني - وزير فرهنگ و آموزش عالي و رييس شوراي عالي برنامه ريزي
فصل اول- كليات
ماده 1: تعريف
دوره دكتري Ph.D ، بالاترين مقطع تحصيلي آموزش عالي است كه به اعطاي مدرك مي‌انجامد و مجموعه‌اي هماهنگ، از فعاليت‌هاي پژوهشي و آموزشي است.
تبصره: در اين آيين‌نامه، به منظور اختصار، به تمام دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي،‌ پژوهشگاهها و مراكز تحقيقاتي مجاز كه در زمينه تحصيلات تكميلي فعاليت دارند، "مؤسسه" گفته مي‌شود.
همچنين در اين آيين‌نامه به واحدهاي آموزشي يا پژوهشي تحت پوشش مؤسسه به اختصار "دانشكده" و به شورا يا كميته تحصيلات تكميلي مربوط "شوراي تحصيلات تكميلي" دانشكده گفته مي‌شود.
ماده 2: هدف
هدف از ايجاد دوره دكتري، تربيت افرادي است كه با احاطه يافتن به آثار علمي در يك زمينه خاص و آشنا شدن با روش هاي پيشرفته تحقيق و دستيابي به جديدترين مباني آموزش و پژوهش، بتوانند، با نوآوري در زمينه‌هاي علمي و تحقيقي، در رفع نيازهاي كشور و گسترش مرزهاي دانش، در رشته تخصصي خود، مؤثر بوده و به تازه‌هايي در جهان دانش دست يابند.
ماده 3: محور اصلي
محور اصلي فعاليت هاي دوره دكتري، پژوهش و كسب تبحر در يك رشته خاص علمي است و آموزش وسيله برطرف كردن كاستي‌هاي آموزشي دانشجويان اين دوره است، تا راه را براي وصول به اهداف دوره هموار سازد.
ماده 4: مراحل دوره
دوره دكتري به دو مرحله آموزشي و پژوهشي تقسيم مي‌شود.
مرحله آموزشي از زمان پذيرفته شدن دانشجو در امتحان ورودي آغاز و به امتحان جامع ختم مي شود.
مرحله پژوهشي پس از مرحله آموزشي آغاز و با تدوين رساله و دفاع از آن پايان مي‌پذيرد.
تبصره: دانشجويان دوره دكتري مي‌توانند تحقيقات اوليه مرحله پژوهشي خود را در مرحله آموزشي آغاز نمايند ولي ثبت نام رسمي آنها براي مرحله پژوهشي و تدوين رساله منوط به موفقيت در امتحان جامع است.
فصل دوم - شرايط ورود
ماده 5: شرايط ورود به دوره دكتري عبارتست از:
1) داشتن شرايط عمومي ورود به آموزش عالي
2) داشتن دانشنامه كارشناسي ارشد(فوق ليسانس) يا دكتراي حرفه‌اي يا بالاتر، متناسب با رشته تحصيلي مورد تقاضا،‌ از يكي از دانشگاهها داخل يا خارج كشور كه حسب مورد به تأييد وزارت فرهنگ و آموزش عالي يا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي رسيده باشد.
3) موفقيت در امتحان يكي از زبانهاي خارجي، به تعيين شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده
4) قبولي در امتحانات اختصاصي ورود به دوره دكتري.
5) داشتن معرفي نامه، مبني بر صلاحيت تحصيل در دوره دكتري، حداقل از 2 تن از استادان قبلي داوطلب.
تبصره 1: تشخيص اينكه دارنده كدام دانشنامه در كدام رشته مي‌تواند تحصيل كند و همچنين تعيين شرايط تطبيق، با گروه برنامه‌ريزي ذيربط در شوراي عالي برنامه ريزي است.
تبصره 2: در ورود به دوره دكتري محدوديت سني براي داوطلبان وجود ندارد.
فصل سوم - استاد راهنما
ماده 6: استاد راهنما به تقاضاي دانشجو و موافقت كتبي استاد و با تصويب شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده تعيين مي‌گردد.
تبصره: استاد راهنما، بايد حداكثر تا پايان نيمسال اول سال تحصيلي دانشجو، تعيين شود. تا زماني كه استاد راهنما انتخاب نشده است، مدير گروه، وظايف استاد راهنما را بر عهده مي‌گيرد.
ماده 7: استاد راهنما بايد عضو هيأت علمي در يكي از مؤسسات بوده و حداقل داراي مرتبه استادياري يا استاديار پژوهشي و سه سال سابقه تدريس يا تحقيق در دوره كارشناسي ارشد و يا بالاتر باشد.
ماده 8: به پيشنهاد استاد راهنما و تأييد شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده، يك يا دو نفر از اعضاي هيأت علمي يا از صاحبنظران و محققان برجسته، به عنوان استاد مشاور تعيين مي‌شود.
تبصره: استادان مشاور بايد داراي مدرك دكتري با حداقل مرتبه استادياري يا استادياري پژوهشي با سابقه 3 سال تدريس با تحقيق در دروه كارشناسي ارشد باشند. براي صاحبنظران و محققاني كه عضو هيأت علمي نيستند داشتن مدرك دكتري الزامي است.
فصل چهارم- مرحله آموزشي
ماده 9: دانشجويي كه براي دوره دكتري ثبت نام مي‌كند، بسته به ميزان دروس در برنامه مصوب موظف است بين 12 تا 30واحد درسي را با نظر استاد راهنما مطابق برنامه مصوب شوراي عالي برنامه‌ريزي در مدت مجاز دوره، با موفقيت بگذراند.
تبصره: اگر دانشجويي، تعدادي از واحدهاي درسي لازم را در دوره كارشناسي ارشد نگذرانده باشد، موظف است، به تشخيص دانشكده، كمبود واحدهاي درسي خود را در مرحله آموزشي جبران كند.
حداكثر تعداد واحدهاي جبراني 16 واحد و حداقل نمره آن بدون احتساب در ميانگين كل دانشجو در هر درس 12 از 20 است. به ازاء هر 8 واحد جبراني يك نيمسال تحصيلي به مدت مجاز مرحله آموزشي افزوده مي‌شود.
ماده 10: برنامه درسي مرحله آموزشي در هر رشته، توسط گروه برنامه‌ريزي ذيربط در شوراي عالي برنامه‌ريزي تهيه و تدوين گرديده و به تصويب شوراي عالي برنامه‌ريزي مي رسد. اجراي هر برنامه‌اي كه به تصويب شوراي عالي برنامه‌ريزي نرسيده باشد فاقد اعتبار است.
تبصره: تمام مؤسسات مي‌توانند برنامه‌هاي پيشنهادي خود را جهت بررسي و تصويب به شوراي عالي برنامه‌ريزي ارسال دارند.
ماده 11: دانشجو, در مرحله آموزشي، موظف است در هر نيمسال تحصيلي بين 6 تا 10واحد درسي از دروس مرحله آموزشي را انتخاب و ثبت نام كند، مگر آنكه كمتر از 6واحد درسي باقي داشته باشد.
ماده 12: طول مدت مجاز مرحله آموزشي به تشخيص شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده و با توجه به تعداد واحد درسي در برنامه مصوب 2 تا 5نيمسال تحصيلي است. چنانچه دانشجو نتواند در اين مدت، مرحله آموزشي را به پايان برساند از ادامه تحصيل محروم مي‌شود.
ماده 13: حداقل نمره قبولي در هر درس 14 از 20 است. در صورتيكه نمره دانشجو در يك درس كمتر از 14 باشد، بايد آن را تكرار كند. در هر حال ميانگين كل دانشجو در دوره دكتري نبايد از 15 كمتر باشد.
تبصره: چنانچه ميانگين كل نمره‌هاي دانشجو در مدت مجاز تحصيل، در مرحله آموزشي، به 15 نرسد از ادامه تحصيل محروم مي شود.
فصل پنجم - امتحان جامع
ماده 14: دانشجويي كه دروس مرحله آموزشي را با موفقيت به اتمام رسانيده باشد، بايد در يك امتحان جامع كه بصورت كتبي و شفاهي برگزار مي شود شركت كند. اين امتحان زير نظر شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده توسط هيأتي مركب از 5 نفر به شرح زير برگزار مي شود.
- استاد راهنما
- 4 نفر عضو هيأت علمي داراي حداقل مرتبه استادياري يا استاديار پژوهشي با 3سال سابقه تدريس يا تحقيق در دوره كارشناسي ارشد و يا بالاتر به تعيين شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده.
ماده 15: ميانگين كل نمرات امتحان جامع، نبايد از 15 كمتر باشد. دانشجوياني كه ميانگين كل نمره امتحان جامع آنها، از 15 كمتر باشد، تنها يك بار ديگر مي توانند در امتحان جامع شركت كنند.
تبصره: مؤسسه ذيربط موظف است قبولي يا عدم قبولي دانشجو را در امتحان جامع، كتباً به وي ابلاغ نمايد.
فصل ششم - مرحله پژوهشي و تدوين رساله
ماده 16: ثبت نام دانشجو در مرحله پژوهشي و تدوين رساله، پس از اعلام قبولي وي در امتحان جامع، صورت مي‌گيرد.
ماده 17: دانشجو بايد حداكثر تا يك نيمسال تحصيلي پس از قبولي در امتحان جامع، موضوع رساله خود را با موافقت استاد راهنما تعيين و پس از تصويب شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده، مرحله پژوهش را آغاز نمايد.
تبصره: مؤسسه موظف است پذيرش و ثبت موضوع رساله دانشجو را كتباً به وي ابلاغ نمايد.
ماده 18: تعداد واحدهاي رساله در مرحله پژوهشي، بسته به تعداد واحدهاي گذرانده شده در مرحله آموزشي، حداقل 16 و حداكثر 30واحد است. در هر حال، مجموع واحدهاي آموزشي و پژوهشي دانشجو در دوره دكتري نبايد از 42 واحد كمتر و از 50 واحد بيشتر باشد.
ماده 19: تمام فعاليت هاي علمي و پژوهشي دانشجو، در مرحله پژوهشي و تدوين رساله، ‌بايد با هدايت و نظارت استاد راهنما صورت گيرد. دانشجو موظف است در هر زماني كه استاد راهنما تعيين كند، ‌نتيجه تحقيقات خود را به وي گزارش نمايد.
ماده 20: دفاع از رساله پس از تدوين آن توسط دانشجو و تأييد كيفيت علمي و صحت مطالب آن از طرف استاد راهنما و اظهارنظر كتبي حداقل يك نفر ديگر از هيأت داوران، مبني بر قابل دفاع بودن رساله،‌ در حضور هيأت داوران صورت مي‌گيرد.
تبصره: تأييديه استاد راهنما و اساتيد مشاور بايد در نخستين صفحات رساله درج شود.
ماده 21: تركيب هيأت داوران به شرح زير است:
 1) استاد راهنما به عنوان رييس هيأت داوران
 2) استاد يا اساتيد مشاور
 3) 4 نفر از اعضاي هيأت علمي در رشته مربوط با درجه حداقل استادياري يا استاديار پژوهشي و سه سال سابقه تدريس و تحقيق در دوره كارشناسي ارشد(ويا بالاتر)، به انتخاب شوراي تحصيلات تكميلي دانشكده، كه بايد حداقل يك نفر آنها دانشيار و دو نفر آنها از مؤسسات ديگر باشند
 4) نماينده‌اي از شوراي تحصيلات تكميلي مؤسسه به عنوان ناظر و بدون حق رأي
ماده 22: جلسه دفاعيه با رياست استاد راهنما و حضور حداقل سه تن ديگر از اعضاي هيأت داوران، رسميت مي‌يابد،‌ دانشجو موظف است در اين جلسه گزارشي از كار تحقيقاتي و رساله خود را ارايه نموده و از آن دفاع نمايد.
ماده 23: هيأت داوران، در پايان جلسه دفاعيه، پس از شور و بررسي در خصوص اصالت و صحت رساله، امتياز آن را به شرح زير مشخص مي‌نمايد:
 الف: قبول: ب: مردود
 1- با درجه عالي
 2- با درجه بسيار خوب
 3- با درجه خوب
 4- با درجه قابل قبول
ملاك تصميم‌گيري در خصوص رد يا قبول رساله، رأي موافق حداقل چهار تن از اعضاي هيأت داوران است و براي درجه‌بندي مراتب قبولي، رأي موافق حداقل سه تن از اعضاء ضروري است.
تبصره 1: در صورتي كه تعداد آراء موافق و مخالف براي تصميم‌گيري برابر باشد رأي رييس هيأت نافذ است.
تبصره 2: چنانچه هيأت داوران رساله را از جهاتي، ناقص تشخيص دهد موارد نقص را در رأي خود ذكر نموده و از دانشجو مي‌خواهد در مدتي كه از حداكثر مجاز دوران تحصيل وي تجاوز نكند، رساله خود را كامل و مجدداً از آن دفاع نمايد.
فصل هفتم - ساير مقررات
ماده 24: حداكثر مدت مجاز تحصيل در دوره دكتري 5/4 سال است. چنانچه دانشجو در اين مدت نتواند رساله خود را تكميل و از آن دفاع نمايد،‌ از ادامه تحصيل در آن رشته محروم مي‌شود.
تبصره: شوراي تحصيلات تكميلي مؤسسه مي‌تواند، در موارد استثنايي به پيشنهاد استاد راهنما و تأييد دانشكده، حداكثر تا سه نيمسال تحصيلي به مدت مجاز تحصيل دانشجو اضافه نمايد.
ماده 25: دانشجوي دوره دكتري بايد بطور تمام وقت به تحصيل بپردازد تا بتواند از مزاياي دانشجوي دوره دكتري برخوردار شود. آيين نامه‌هاي اجرايي لازم در اين زمينه توسط مراجع ذيربط تهيه، تصويب و ابلاغ خواهد شد.
ماده 26: عدم ثبت نام يا ثبت رساله در زمان مقرر، به منزله انصراف دانشجو از تحصيل تلقي مي‌شود. در موارد استثنايي كه دانشجو عذر موجه داشته باشد ميتواند، با موافقت دانشكده و تأييد شوراي تحصيلات تكميلي مؤسسه و با توجه به حداكثر مدت مجاز تحصيل، حداكثر تا دو نيمسال ا زمرخصي تحصيلي استفاده كند.
ماده 27: به دانشجوياني كه معدل كل امتحان جامع آنها 15 و بالاتر باشد، اعم از آنكه براي مرحله تدوين رساله ثبت نام كنند يا از ادامه تحصيل منصرف شوند، بنا به درخواست آنان تاييديه‌اي مبني بر گذراندن مرحله آموزشي دوره دكتري، از سوي مؤسسه ذيربط داده مي‌شود.
ماده 28: نحوه پذيرش و ادامه تحصيل دانشجويان ايراني متقاضي انتقال از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي يا پژوهشي خارج از كشور، به دوره‌هاي دكتري در مؤسسات داخل، مطابق آيين نامه‌اي است كه به تصويب شوراي عالي برنامه‌ريزي رسيده و به واحدهاي مجري ابلاغ شده يا مي شود.
ماده 29: اين آيين نامه در 7 فصل و 29ماده و 15تبصره در جلسه 274 مورخ 18/12/1372 شوراي عالي برنامه‌ريزي به تصويب نهايي رسيد و از اول سال تحصيلي74-1373 لازم‌الاجرا است. از تاريخ اجرا كليه بخشنامه‌‌ ها و آيين‌نامه‌هاي آموزشي و پژوهشي مغاير با آن براي دانشجويان مشمول اين آيين‌نامه لغو مي گردد.